BAL ARISI VİRUSLARI - Biyoloji, Epidemiyoloji ve Hastalık Dinamikleri

Pek çok arıcı tarafından yönetilen sayısız bal arısı (Apis mellifera) kolonisi ekosistemdeki olağanüstü ekolojik ilişki ve yetenekleriyle canlılar için vazgeçilmezdir. Bal arıları tozlaşmadaki rolü ile biyoçeşitlilik ve sürdürülebilir tarımsal üretim sisteminin önemli bir parçası olmuştur. Tarihi bulgular, bal arısının evcilleştirilme hikâyesinin insan topluluklarının ilk tarımsal faaliyetlerine kadar uzanan tarihsel sürecine ışık tutmaktadır. Dünyanın değişik coğrafyalarında yaşamış tarih öncesi topluluklardan günümüze kalan kanıtlar, bal arısının çeşitli amaçlar için yönetildiğini göstermiştir.
Bal arıları, ekonomik katma değer sağlayan endüstriyel ürünleri ile günümüzde de büyük ilgi görmektedir. Bununla birlikte son yıllarda hem ülkemizde hem de dünyada bal arısı popülasyonlarında görülen azalma endişe verici bir uyarı niteliğindedir. Dünya genelinde çok sayıda profesyonel veya hobi amaçlı faaliyet yürüten arıcılar, yaklaşık son 20 yıldır yüksek seviyede koloni ölümleriyle karşılaşmaktadır. Maalesef zaman içerisinde kovan yönetimindeki tek taraflı kazanmaya odaklı manipülasyonlar, bir kolonide ortaya çıkan çeşitli hastalık ve dramatik ölümlere neden olmuştur. Hiç şüphesiz bal arısının mevcut durumu, insanoğlunun kendi çıkarlarına daha iyi hizmet etmesi için onları zor ve yapay bir yaşama zorlaması nedeniyle ortaya çıkmıştır. Ancak arıcılığın geldiği bu kritik nokta, tamamen koloni yönetimindeki uygulama hataları silsilesinden kaynaklanmamaktadır.
Çiftçilerin bitkisel ürün modelindeki tercihleri ve üretim uygulamalarındaki değişimler de arılar için ortaya çıkan bu hikâyede çarpıcı rol oynamaktadır. Ayrıca pestisit kullanımının artması, ormanlık alanların yok olması, kötü iklim koşulları ve hastalık etkenleri gibi bir dizi çevresel ve biyolojik faktör arılıklardaki mevcut sorunları adeta krizin eşiğine sürüklemiştir. Bal arısı için ortaya çıkan bu stresli yaşam şartları aynı zamanda arı hastalıklarının yayılmasına da neden olmaktadır.
Bal arısı ve sağlığı sadece onunla doğrudan veya dolaylı olarak etkileşimi olan canlılar için değil aynı zamanda küresel gıda tedarik sistemi için de önemlidir. Arı hastalıkları, son yıllarda arı popülasyonlarında yaşanan kayıpların ve arıcılık sektöründe oluşan ekonomik zararın en önemli nedenleri arasındadır. Bir kovan için gerekli olan yiyecek, temiz su ve uygun iklim koşulları gibi yaşamsal ihtiyaçlar bal arısı için ulaşılabilir olduğunda genel olarak arılıklarda önemli sağlık sorunları görülmemektedir. Ancak bu bileşenlerden bir ya da birkaçının yokluğu kovan içi işleyiş sistemini olumsuz etkilediğinde aşılması güç sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır.
Bal arılarının gelişim evresine göre yavru ve erişkinlerde hastalığa neden olabilen birçok parazit, bakteri, mantar, protozoon ve virus tespit edilmiştir. Varroa destructor akarı, Nosema spp. mikrosporidial entomopatojeni ve Amerikan yavru çürüklüğü hastalığına neden olan Paenibacillus larvea bakterisi yaygın olan ve en iyi bilinen bazı önemli hastalık etkenlerindendir. Bal arısına ve arıcılığa gönül veren bilim insanları yaptıkları çalışmalarla arı hastalıkları hakkında derin bir anlayış sağlamış olsa da koloni sağlığı ile patojenler arasındaki ilişkinin oldukça karmaşık ve anlaşılması zor olduğu açıktır.
Yirminci yüzyılın başından günümüze kadar bal arılarında oldukça yıkıcı hastalıklara ya da potansiyel sağlık sorunlarına neden olan yirmiden fazla virus tanımlanmıştır. Bu viruslar çoğunlukla düşük viral yükte asemptomatik enfeksiyon oluşturmakla birlikte deformite, felç, ölüm, koloni çöküşü ya da verim kaybına neden olmuştur. Kovan sağlığını olumsuz yönde etkileyen bal arısı viruslarının birçoğu küresel dağılım göstermektedir ve virusların kovan sağlığı üzerindeki olumsuz etkisi ekolojik parametreler için de dikkate alınması gereken önemli bir husustur. Bu nedenle bal arısı viruslarının neden oldukları enfeksiyonları ve bu enfeksiyonların dinamiklerini farklı yönleriyle incelemek, son yıllarda bal arısı virolojisini keşfetmeye çalışan araştırmacılar için odak noktası olmuştur. Bal arısının yerküremiz için varlığı ve önemi düşünüldüğünde, bu muhteşem tozlayıcının virus hastalıklarıyla nasıl mücadele ettiğini ve hayatta kalmayı başardığını anlamak bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu nedenle bal arısı kadar virus enfeksiyonlarını ve potansiyel etkilerini anlayabilmek için bal arısı viruslarını tanımak ve araştırmak kritik derecede önemlidir.
Söz konusu kitapta bal arısı virusları ve neden oldukları çeşitli viral hastalıklar anlatılmaktadır. Amacımız, bal arılarını doğal olarak enfekte eden yaygın viruslar hakkında temel ve güncel bilgileri sunmak ve bal arısının etkileyici yaşam serüveninde virusların neden olduğu potansiyel etkileri sizlerle paylaşmaktır. Bu kitabın bal arısı yetiştiriciliği ve sağlığıyla ilgilenen tüm paydaşlara ve arıcılığa gönül veren yetiştiricilere faydalı bir kaynak olmasını ümit ederiz.